«Tο μάτι της Πόλης»

Αρά Γκιουλέρ: «Αισθάνομαι πιο κοντά στους ιστορικούς παρά στους φωτογράφους. Δεν έχω αποφασίσει ακόμη και σήμερα τι είναι και τι δεν είναι η φωτογραφία»...

Ο Αρά Γκιουλέρ, «το μάτι της Πόλης», όπως αποκαλούν τον πιο δημοφιλή Τούρκο φωτογράφο και τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της ρεαλιστικής φωτογραφίας στη γείτονα χώρα, έχει ταξιδέψει πολλές φορές στην Ελλάδα, αλλά ποτέ για να δείξει τη δουλειά του, όπως συμβαίνει τώρα. Το Μουσείο Μπενάκη, στην Πειραιώς, παρουσιάζει, έως τις 25 Ιουλίου, την «Πόλη του Αρά Γκιουλέρ»....

Με μια μικρή κάμερα κρεμασμένη στον λαιμό, γιατί δεν την αποχωρίζεται ποτέ, ο 82χρονος φωτογράφος, με ανατολίτικο βλέμμα, μούσι και άσπρα μαλλιά, μιλά στους Ελληνες δημοσιογράφους για τη δουλειά του, λίγες ώρες πριν από τα χθεσινοβραδινά εγκαίνια.

Δεν στέκεται στα ίδια τα ασπρόμαυρα καρέ του, στον ανθρωποκεντρισμό του, στον άνθρωπο, από τον βαρκάρη, τον ψαρά, τον μεροκαματιάρη, μέχρι τους θαμώνες των καπηλειών. Γι’ αυτά μιλούν οι φωτογραφίες του: Οι 85 που επελέγησαν για την έκθεση, από ένα εκατομμύριο κλικ στην Κωνσταντινούπολη, όπως είπε ο επιμελητής Χασάν Σενιουκσέλ. Αλλά και το άλμπουμ του, το μοναδικό στα ελληνικά, το οποίο κυκλοφόρησε προ μηνών από τις εκδόσεις «Ολκός», με πρόλογο του Ορχάν Παμούκ.

Από την έκδοση του άλμπουμ περιμέναμε να δούμε ζωντανά τα συναρπαστικά καρέ αυτού του «οπτικού μάρτυρα μιας περιόδου των δεκαετιών του ‘50 και ‘60, που κατέγραφε με τον φακό του την Πόλη όπως την περιέγραφαν στα βιβλία τους πολλοί Τούρκοι συγγραφείς και ποιητές» έλεγε χθες το μεσημέρι ο Πέτρος Μάρκαρης. «Οταν ξεφυλλίζω το άλμπουμ αναγνωρίζω την Πόλη στην οποία μεγάλωσα» πρόσθεσε ο Κωνσταντινουπολίτης συγγραφέας.

Οι εικόνες του Αρά Γκιουλέρ είναι μελαγχολικές. Δεν παραπέμπουν στο μεγαλείο της πρωτεύουσας των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και των Οθωμανών σουλτάνων, αλλά στην πόλη που βίωσαν ο ίδιος και εκατομμύρια άλλοι. Τα μνημεία, τρούλοι και μιναρέδες, αποτελούν το φόντο. Ο Βόσπορος, οι γέφυρες, οι αποβάθρες, οι δρόμοι και τα δρομάκια συνθέτουν απλώς το σκηνικό, που πλαισιώνει το θέμα:

Τον άνθρωπο του μόχθου, τον άνθρωπο που δουλεύει ή ξαποσταίνει, προσεύχεται ή διασκεδάζει. Ψαράδες και βαρκάρηδες που διασχίζουν τον Κεράτιο, αχθοφόροι, άνδρες στα καφενεία, αυτός είναι ο ουμανιστικός κόσμος του Γκιουλέρ, που κατηγορήθηκε κάποτε ότι παρουσίαζε την άσχημη πλευρά της Πόλης. Ενας κόσμος στο μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης, παράδοσης και νεωτερικότητας.

Οπτική ιστοριογραφία

Για τον Αρά Γκιουλέρ η φωτογραφία «μοιάζει πολύ με τέχνη, αλλά δεν είναι τέχνη». Είναι «πιο πολύ οπτική ιστοριογραφία». Η τέχνη, κατά την άποψή του, έχει να κάνει με το φαντασιακό. Το σινεμά, λέει, μοιάζει με την αληθινή ζωή, αλλά δεν είναι. Αντιθέτως, «η φωτογραφία αποσπά ένα μέρος της ζωής και το καθιστά αθάνατο». Ο Γκιουλέρ υπηρέτησε τον χώρο του φωτορεπορτάζ από το 1950, φωτογραφίζοντας ολόκληρη την Τουρκία. Ωστόσο η Κωνσταντινούπολη παραμένει το πιο γνωστό κομμάτι της δουλειάς του. «Το να είσαι κάτοικός της», έχει πει, «είναι ένας τρόπος ζωής».

* Η μηχανή μου δεν ψεύδεται

«Η μηχανή μου δεν ψεύδεται, όπως η κάμερα του κινηματογραφιστή. Τη χρησιμοποιώ για να φωτογραφήσω την πραγματικότητα» λέει ο Αρά Γκιουλέρ, ο οποίος σε ερώτηση γιατί δεν παρουσιάζει στις φωτογραφίες του ένα ίχνος της αρμενικής καταγωγής του απάντησε διπλωματικά ότι «δεν νιώθει ότι ανήκει σε μειονότητα».

ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥMΠΟΥΛΑ