Ποιος θα το πίστευε ότι τα κόμικς, οι ταπεινές εικονογραφημένες αφηγήσεις που ξεκίνησαν ως φτηνή ψυχαγωγία στις εφημερίδες στα τέλη του 19ου αιώνα δεν άφησαν καμία τέχνη ανεπηρέαστη, ούτε καν την αρχιτεκτονική; Αν δεν το πιστεύετε, δείτε μερικούς από τους απίστευτους συνδυασμούς στους οποίους παραπέμπει μια μεγάλη έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες μέρες στο Παρίσι......
Είναι ένα από τα μεγάλα εικαστικά γεγονότα αυτό το διάστημα στο Παρίσι. Μια μεγάλη έκθεση που φέρνει την αρχιτεκτονική αντιμέτωπη με τα κόμικς. Μην εκπλήσσεσθε. Μπορεί να φαίνεται πρωτότυπο όταν κοιτάζει κανείς τα δρώμενα στη γαλλική πρωτεύουσα από την ανασφαλή και σε οικονομική κρίση συντηρητική Ελλάδα.
Τέχνη του 20ού αιώνα, οι αφηγήσεις με εικόνες, δηλαδή τα κόμικς, δεν ήταν δυνατόν να μην εντάξουν στα καρέ τους τις αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής. Το έκαναν και μάλιστα πολύ νωρίς. Ηδη από τις ονειρικές ιστορίες του Μικρού Νέμο όπως τις περιέγραφε ο πρωτοπόρος Γουίνσορ ΜακΚέι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η αρχιτεκτονική των δυτικών μητροπόλεων όχι μόνο δέσποζε στο φόντο των εικονογραφήσεων αλλά συχνά έπαιζε και πρωταγωνιστικό ρόλο στις ιστορίες.
«Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν και να συγκρίνουν περισσότερες από 350 εικόνες 150 καλλιτεχνών», λέει ο επιμελητής Ζαν-Μαρκ Τεβνέτ, πρώην διευθυντής του δημοφιλούς φεστιβάλ κόμικς της Ανγκουλέμ. Είναι εικόνες που χρονολογούνται σχεδόν από τις απαρχές ύπαρξης της ένατης τέχνης και, πολλές απ΄ αυτές παραπέμπουν ευθέως σε συγκεκριμένες πόλεις.
Η Νέα Υόρκη, π.χ., έχει αναπαρασταθεί από το πενάκι καλλιτεχνών όπως ο Γουίλ Αϊσνερ, ο Τζακ Κίρμπι, ο Ντέιβιντ Ματσουκέλι. Το Παρίσι από τον Ταρντί, το Τόκιο από τον Τζίρο Τανιγκούσι, τον Οζάμου Τετσούκα, τον Μαόκι Ουρασάουα. Η πραγματικότητα, όμως, γίνεται η βάση από την οποία ξεκινούν οι φουτουριστικές περιγραφές του πολεοδομικού ιστού υπαρκτών πόλεων, όπως το Λονδίνο, η Μαδρίτη ή η Βιέννη, αλλά και εντελώς φανταστικών πόλεων πλασμένων από τη φαντασία των δημιουργών.
Φυσικά, στην έκθεση φιλοξε νούνται και πιο πεζές αρχιτεκτονικές προτάσεις, αρχιτεκτόνων και των γραφείων τους- στον αντίποδα των ηρωικών και των ουτοπικών συμπλεγμάτων των καλλιτεχνών κόμικς, που δεν έχουν υποχρέωση να λογοδοτούν στις ανάγκες της πραγματικότητας.
Ούτως ή άλλως, όμως, και η συγκεκριμένη έκθεση αποδεικνύει ότι τα κόμικς κάθε άλλο παρά περιέχουν «ανώριμες και παιδικές αφηγήσεις». Ισα ίσα. Δύσκολη, απαιτητική και τολμηρή τέχνη, καταγράφει την πραγματικότητα και τις ιδέες γύρω απ΄ αυτή με την ίδια συνθετότητα, την ίδια ευρηματικότητα και ανάλογη πνευματικότητα με των άλλων τεχνών. Ενατη αλλά όχι έσχατη, δηλαδή.
Η έκθεση «Αrchi and ΒD. La ville desinee» (Αρχιτεκτονική και κόμικς. Η εικονογραφημένη πόλη) άρχισε στις 9 Ιουνίου και θα διαρκέσει ώς τις 28 Νοεμβρίου στην «Πόλη της Αρχιτεκτονικής», στο Παρίσι, πλατεία Τροκαντερό 1. Τιμή εισιτηρίου 8 ευρώ.
Η πρώτη εικόνα της Νέας Υόρκης
Τον Οκτώβριο του 1905, ένα παράξενο κόμικς με έναν ακόμα πιο παράξενο χαρακτήρα εμφανίστηκε στην εφημερίδα «Νew Υork Ηerald». Ηταν το δημιούργημα του Ουίνσορ ΜακΚέι, ο τυπωμένος σε θαυμαστή τετραχρωμία για τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής Μικρός Νέμο και οι περιπέτειές του στη Χώρα του Υπνου. Η ιδέα ήταν απλή: ένας μικρούλης, στη διάρκεια του ύπνου του, βλέπει παράξενα όνειρα. Η εκτέλεση, θαυμαστή, αξεπέραστη: εικόνες που συνδυάζουν την κομψότητα και την απιθανότητα, σουρεαλιστικές πριν από τον σουρεαλισμό.
Σε αυτή τη σειρά, για πρώτη φορά, εμφανίζεται η εικόνα μητροπολιτικού κέντρου, του κέντρου της Νέας Υόρκης, όπου τεράστιοι ουρανοξύστες ορίζουν έναν οικιστικό λαβύρινθο ο οποίος γίνεται ιδανικό σκηνικό για ονειρικές περιπλανήσεις. Θα έλεγε κανείς ότι ο ΜακΚέι ενέπνευσε αργότερα τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Μις Βεν Ντερ Ρόε, ένα ψηλό κτίριο του οποίου, ολοκληρωμένο το 1928 στην κεντρική Φρίντριχ Στράσε του Βερολίνου, θα μπορούσε να έχει πρωτοσχεδιαστεί στα καρέ του Μικρού Νέμο.
Η δεκαετία του 1960, χάρη στον Σταν Λι και τον Τζαν Κίρμπι της εταιρείας Μarvel που αναβίωσαν και ταυτόχρονα άλλαξαν οριστικά την κουλτούρα των κόμικς με υπερήρωες, ήταν ιδανικός υποδοχέας των ανησυχιών του μοντέρνου κινήματος.
Κι όταν οι υπερήρωες της εποχής εκείνης κατέβηκαν στους δρόμους και στις πλατείες της πραγματικής Νέας Υόρκης, μερικοί καλλιτέχνες δανείστηκαν στοιχεία από τα συγκεκριμένα κόμικς για να μπολιάσουν τη δική τους τέχνη και το ρεύμα της ποπ αρτ. Στη ζωγραφική, τέτοια πρόσωπα ήταν ο Λιχτενστάιν και ο Αντι Γουόρχολ. Ανάλογο ρεύμα, όμως, υπήρξε και στην αρχιτεκτονική.
Οι νεαροί Βρετανοί αρχιτέκτονες, π.χ., που τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 οργανώθηκαν γύρω από το κίνημα Αrchigram ανήκαν σ΄ αυτό το ρεύμα. Σωστοί ροκ σταρ, κοσμοπολίτες σε μια εποχή που οι αποστάσεις καλύπτονταν πολύ πιο δύσκολα απ΄ όσο σήμερα εμπνεύστηκαν από τη Μarvel. Μάλιστα ένα τεύχος του Daredevil, ενός από τους παλαιότερους υπερήρωες των Λι-Κίρμπι, με εξώφυλλο του Τζιν Κόλαν, οι Αrchigram το αντέγραψαν, δημιουργώντας ακόμα ένα στοιχείο αναγνώρισιμότητάς τους.
Ποιο ήταν το στοιχείο αυτό; Κάτι απλό. Κάθε καινούργιο πρότζεκτ της ομάδας για το Λονδίνο ή για τη Νέα Υόρκη, για το Παρίσι ή για το Τόκιο, παρουσιαζόταν σαν περιοδικό κόμικς με υπερήρωες.
Ευρωπαίοι εικονογράφοι, οπαδοί της καθαρής γραμμής και του σκληρού ντεκουπάζ, επίγονοι της βελγικής σχολής, έχουν κατά καιρούς σχεδιάσει φανταστικές πόλεις σε ουτοπίες του μέλλοντος. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τον Ζαν-Κλοντ Μεζιέρ (δική του κι η αφίσα για την ταινία «Το πέμπτο στοιχείο» του Λικ Μπεσόν με τον Μπρους Γουίλις).
Ο Φιλίπ Ντρουγιέ καταφέρνει και συνδυάζει το μπαρόκ στοιχείο της γραμμής του με προχωρημένες εκδοχές αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο ιστοριών επιστημονικής φαντασίας, ο Φρανσουά Σουιτέν παντρεύει τον κλασικισμό με τις πιο μοντέρνες φόρμες. Κι ο Μοέμπιους, στη σειρά ιστοριών «Το Ινκάλ», που σχεδίασε σε σενάρια του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι, επινοεί οριζόντιες πόλεις, σωστούς πύργους της Βαβέλ, συστηματικά επιτηρούμενους από το αυταρχικό καθεστώς.
Ο Φιλίπ Μπερτράν, στη σειρά «Η Λίντα αγαπάει την τέχνη», σχεδιάζει στιλπνά περιβάλλοντα με εξεζητημένη αρχιτεκτονική στα οποία κινούνται αισθησιακές έτοιμες για όλα γυναίκες. Δέκα χρόνια μετά, το 2009, στη μικρή πόλη Λουβέν του Βελγίου, κοντά στις Βρυξέλλες, άνοιξε το Μουσείο Ερζέ, του δημιουργού του Τεν Τεν. Ενα κτίριο μεταμοντέρνο, του Κριστιάν ντε Πορτζαμπάρκ, κατασκευάστηκε για να σχεδιάσει πρωτότυπο υλικό του δημιουργού που θεωρείται μάγος της ακαδημαϊκής αφήγησης.
Είναι ένα από τα μεγάλα εικαστικά γεγονότα αυτό το διάστημα στο Παρίσι. Μια μεγάλη έκθεση που φέρνει την αρχιτεκτονική αντιμέτωπη με τα κόμικς. Μην εκπλήσσεσθε. Μπορεί να φαίνεται πρωτότυπο όταν κοιτάζει κανείς τα δρώμενα στη γαλλική πρωτεύουσα από την ανασφαλή και σε οικονομική κρίση συντηρητική Ελλάδα.
Εκεί, ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που η αρχιτεκτονική ανοίγει διάλογο με τα εικονογραφημένα- και όχι μόνο επειδή ορισμένοι αφηγητές, όπως ο Φρανσουά Σουιτέν, ο Ενκι Μπιλάλ ή ακόμα και ο Μοέμπιους, έχουν φτιάξει ιστορίες στις οποίες πρωταγωνιστεί το κτιστό περιβάλλον, απεικονισμένο είτε σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα είτε και σε φανταστικές πόλεις κάποιου δυστοπικού μέλλοντος.
Τέχνη του 20ού αιώνα, οι αφηγήσεις με εικόνες, δηλαδή τα κόμικς, δεν ήταν δυνατόν να μην εντάξουν στα καρέ τους τις αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής. Το έκαναν και μάλιστα πολύ νωρίς. Ηδη από τις ονειρικές ιστορίες του Μικρού Νέμο όπως τις περιέγραφε ο πρωτοπόρος Γουίνσορ ΜακΚέι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η αρχιτεκτονική των δυτικών μητροπόλεων όχι μόνο δέσποζε στο φόντο των εικονογραφήσεων αλλά συχνά έπαιζε και πρωταγωνιστικό ρόλο στις ιστορίες.
Τα θέματα που μπορεί κανείς να βρει αποτυπωμένα στα κόμικς δεν είναι μόνο όψεις των μεγαλουπόλεων αλλά και αναπαραστάσεις της αρχιτεκτονικής τους, του σχεδιασμού του κέντρου των πόλεων, αλλά και του ντιζάιν, της ιστορίας και της πολιτικής. Η έκθεση, που άρχισε στις 9 Ιουνίου, θα διαρκέσει ώς τις 28 Νοεμβρίου και φιλοξενείται στο Σπίτι της Αρχιτεκτονικής.
«Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν και να συγκρίνουν περισσότερες από 350 εικόνες 150 καλλιτεχνών», λέει ο επιμελητής Ζαν-Μαρκ Τεβνέτ, πρώην διευθυντής του δημοφιλούς φεστιβάλ κόμικς της Ανγκουλέμ. Είναι εικόνες που χρονολογούνται σχεδόν από τις απαρχές ύπαρξης της ένατης τέχνης και, πολλές απ΄ αυτές παραπέμπουν ευθέως σε συγκεκριμένες πόλεις.
Φυσικά, στην έκθεση φιλοξε νούνται και πιο πεζές αρχιτεκτονικές προτάσεις, αρχιτεκτόνων και των γραφείων τους- στον αντίποδα των ηρωικών και των ουτοπικών συμπλεγμάτων των καλλιτεχνών κόμικς, που δεν έχουν υποχρέωση να λογοδοτούν στις ανάγκες της πραγματικότητας.
Ούτως ή άλλως, όμως, και η συγκεκριμένη έκθεση αποδεικνύει ότι τα κόμικς κάθε άλλο παρά περιέχουν «ανώριμες και παιδικές αφηγήσεις». Ισα ίσα. Δύσκολη, απαιτητική και τολμηρή τέχνη, καταγράφει την πραγματικότητα και τις ιδέες γύρω απ΄ αυτή με την ίδια συνθετότητα, την ίδια ευρηματικότητα και ανάλογη πνευματικότητα με των άλλων τεχνών. Ενατη αλλά όχι έσχατη, δηλαδή.
Η έκθεση «Αrchi and ΒD. La ville desinee» (Αρχιτεκτονική και κόμικς. Η εικονογραφημένη πόλη) άρχισε στις 9 Ιουνίου και θα διαρκέσει ώς τις 28 Νοεμβρίου στην «Πόλη της Αρχιτεκτονικής», στο Παρίσι, πλατεία Τροκαντερό 1. Τιμή εισιτηρίου 8 ευρώ.
Η πρώτη εικόνα της Νέας Υόρκης
Τον Οκτώβριο του 1905, ένα παράξενο κόμικς με έναν ακόμα πιο παράξενο χαρακτήρα εμφανίστηκε στην εφημερίδα «Νew Υork Ηerald». Ηταν το δημιούργημα του Ουίνσορ ΜακΚέι, ο τυπωμένος σε θαυμαστή τετραχρωμία για τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής Μικρός Νέμο και οι περιπέτειές του στη Χώρα του Υπνου. Η ιδέα ήταν απλή: ένας μικρούλης, στη διάρκεια του ύπνου του, βλέπει παράξενα όνειρα. Η εκτέλεση, θαυμαστή, αξεπέραστη: εικόνες που συνδυάζουν την κομψότητα και την απιθανότητα, σουρεαλιστικές πριν από τον σουρεαλισμό.
Σε αυτή τη σειρά, για πρώτη φορά, εμφανίζεται η εικόνα μητροπολιτικού κέντρου, του κέντρου της Νέας Υόρκης, όπου τεράστιοι ουρανοξύστες ορίζουν έναν οικιστικό λαβύρινθο ο οποίος γίνεται ιδανικό σκηνικό για ονειρικές περιπλανήσεις. Θα έλεγε κανείς ότι ο ΜακΚέι ενέπνευσε αργότερα τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Μις Βεν Ντερ Ρόε, ένα ψηλό κτίριο του οποίου, ολοκληρωμένο το 1928 στην κεντρική Φρίντριχ Στράσε του Βερολίνου, θα μπορούσε να έχει πρωτοσχεδιαστεί στα καρέ του Μικρού Νέμο.
Υπερήρωες vs Αrchigram
Η δεκαετία του 1960, χάρη στον Σταν Λι και τον Τζαν Κίρμπι της εταιρείας Μarvel που αναβίωσαν και ταυτόχρονα άλλαξαν οριστικά την κουλτούρα των κόμικς με υπερήρωες, ήταν ιδανικός υποδοχέας των ανησυχιών του μοντέρνου κινήματος.
Κι όταν οι υπερήρωες της εποχής εκείνης κατέβηκαν στους δρόμους και στις πλατείες της πραγματικής Νέας Υόρκης, μερικοί καλλιτέχνες δανείστηκαν στοιχεία από τα συγκεκριμένα κόμικς για να μπολιάσουν τη δική τους τέχνη και το ρεύμα της ποπ αρτ. Στη ζωγραφική, τέτοια πρόσωπα ήταν ο Λιχτενστάιν και ο Αντι Γουόρχολ. Ανάλογο ρεύμα, όμως, υπήρξε και στην αρχιτεκτονική.
Οι νεαροί Βρετανοί αρχιτέκτονες, π.χ., που τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 οργανώθηκαν γύρω από το κίνημα Αrchigram ανήκαν σ΄ αυτό το ρεύμα. Σωστοί ροκ σταρ, κοσμοπολίτες σε μια εποχή που οι αποστάσεις καλύπτονταν πολύ πιο δύσκολα απ΄ όσο σήμερα εμπνεύστηκαν από τη Μarvel. Μάλιστα ένα τεύχος του Daredevil, ενός από τους παλαιότερους υπερήρωες των Λι-Κίρμπι, με εξώφυλλο του Τζιν Κόλαν, οι Αrchigram το αντέγραψαν, δημιουργώντας ακόμα ένα στοιχείο αναγνώρισιμότητάς τους.
Ποιο ήταν το στοιχείο αυτό; Κάτι απλό. Κάθε καινούργιο πρότζεκτ της ομάδας για το Λονδίνο ή για τη Νέα Υόρκη, για το Παρίσι ή για το Τόκιο, παρουσιαζόταν σαν περιοδικό κόμικς με υπερήρωες.
Οι αστικές ουτοπίες
Ευρωπαίοι εικονογράφοι, οπαδοί της καθαρής γραμμής και του σκληρού ντεκουπάζ, επίγονοι της βελγικής σχολής, έχουν κατά καιρούς σχεδιάσει φανταστικές πόλεις σε ουτοπίες του μέλλοντος. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τον Ζαν-Κλοντ Μεζιέρ (δική του κι η αφίσα για την ταινία «Το πέμπτο στοιχείο» του Λικ Μπεσόν με τον Μπρους Γουίλις).
Ο Φιλίπ Ντρουγιέ καταφέρνει και συνδυάζει το μπαρόκ στοιχείο της γραμμής του με προχωρημένες εκδοχές αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο ιστοριών επιστημονικής φαντασίας, ο Φρανσουά Σουιτέν παντρεύει τον κλασικισμό με τις πιο μοντέρνες φόρμες. Κι ο Μοέμπιους, στη σειρά ιστοριών «Το Ινκάλ», που σχεδίασε σε σενάρια του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι, επινοεί οριζόντιες πόλεις, σωστούς πύργους της Βαβέλ, συστηματικά επιτηρούμενους από το αυταρχικό καθεστώς.
Από τον Τεν Τεν στον μεταμοντερνισμό
Ο Φιλίπ Μπερτράν, στη σειρά «Η Λίντα αγαπάει την τέχνη», σχεδιάζει στιλπνά περιβάλλοντα με εξεζητημένη αρχιτεκτονική στα οποία κινούνται αισθησιακές έτοιμες για όλα γυναίκες. Δέκα χρόνια μετά, το 2009, στη μικρή πόλη Λουβέν του Βελγίου, κοντά στις Βρυξέλλες, άνοιξε το Μουσείο Ερζέ, του δημιουργού του Τεν Τεν. Ενα κτίριο μεταμοντέρνο, του Κριστιάν ντε Πορτζαμπάρκ, κατασκευάστηκε για να σχεδιάσει πρωτότυπο υλικό του δημιουργού που θεωρείται μάγος της ακαδημαϊκής αφήγησης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου