Αποδομώντας τον τρόμο

Τ

έτοιες ζεστές καλοκαιρινές μέρες πριν από ακριβώς 40 χρόνια, οι θάλασσες όλου του κόσμου έπαψαν να είναι πια οι ίδιες. Εγιναν ξαφνικά απειλητικές, τρομακτικές, αφιλόξενες. Μια κινηματογραφική ταινία έσπειρε τον πανικό και μετέτρεψε τα γαλήνια, γαλάζια νερά σε τρικυμιώδη κρησφύγετα ενός τέρατος....

Τα «Σαγόνια του καρχαρία» του Στίβεν Σπίλμπεργκ στοίχειωσαν τα όνειρα και τις θερινές διακοπές μας. Και από τότε τα κόμικς επανέφεραν την τάξη παρωδώντας ανελέητα το αιμοβόρο κτήνος.Αν και η πραγματικότητα είναι πως οι επιθέσεις καρχαρία σε άνθρωπο είναι ελάχιστες και οι θάνατοι ανθρώπων από τέτοιες επιθέσεις είναι λιγότεροι (περίπου τέσσερις ανά έτος παγκοσμίως) συγκριτικά με αυτούς από τσιμπήματα από μέδουσες και μυρμήγκια ή δαγκώματα ιπποπόταμων και ατυχήματα σε λούνα παρκ, το εντυπωσιακό παρουσιαστικό κάποιων καρχαριών, με τα πριονωτά δόντια και το τεράστιο μήκος, τους έχει καταστήσει τον φόβο και τον τρόμο των θαλασσών...

Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, νεαρός και σχετικά άσημος σκηνοθέτης το 1975, αποφάσισε να δώσει «πρωταγωνιστικό ρόλο» σε έναν λευκό καρχαρία που άρχισε να επιτίθεται αδιακρίτως στους λουόμενους ενός ειδυλλιακού αμερικανικού νησιού. Ο μακελάρης και επτάψυχος καρχαρίας απέφερε στους παραγωγούς της ταινίας περισσότερα από 250 εκατομμύρια δολάρια. Ο Σπίλμπεργκ έγινε σταρ και λίγα χρόνια αργότερα κατόρθωσε να γυρίσει τις «Στενές επαφές τρίτου τύπου», τον «Εξωγήινο» και τους «Κυνηγούς της χαμένης κιβωτού», ταινίες-χρυσωρυχεία για το Χόλιγουντ. Και οι καρχαρίες όπου γης άρχισαν να νιώθουν λίγο άβολα.

[Tο ιστορικό σατιρικό περιοδικό MAD απαντά άμεσα, παρωδώντας την αφίσα από τα Σαγόνια του Καρχαρία ]

Φυσικά τα κόμικς καιροφυλακτούν, παραμονεύουν στη γωνία περιμένοντας τέτοιες μεγάλες επιτυχίες για να τις σατιρίσουν και να τις παρωδήσουν. Έτσι ακριβώς έπραξαν και με τα «Σαγόνια του καρχαρία». Ιδιαίτερα η εμβληματική εικόνα της αφίσας που συνόδευε τη διαφήμιση της ταινίας, με τον καρχαρία να εφορμά προς την επιφάνεια της θάλασσας όπου μια ανύποπτη κοπέλα κολυμπούσε, έγινε στόχος ανελέητης σάτιρας. 

Το περιοδικό MAD, με ειδίκευση δεκαετιών στην παρωδία κινηματογραφικών ταινιών, λογοτεχνικών έργων, διαφημίσεων, υπερηρωικών κόμικς κ.ά., έδειξε άμεσα αντανακλαστικά αφιερώνοντας το εξώφυλλό του στην ταινία με ένα σκίτσο του Mutz αλλά αντικαθιστώντας την αμέριμνη γυναίκα με τη «μασκότ» του, τον ηλίθιο και πάντα χαμογελαστό χαρακτήρα Alfred E. Newman, που προκαλεί αναγούλα στο επιτιθέμενο τέρας. 

Μια παρόμοια παρωδία του Jack Rickard δημοσίευσε το MAD και λίγα χρόνια αργότερα, όταν το σίκουελ της ταινίας βγήκε στις αίθουσες. Ο Alfred E. Newman σ' αυτήν την περίπτωση δεν απειλείται από (ούτε απειλεί) τον καρχαρία αλλά τον οδηγεί ως γελαστός καπετάνιος. Πολύ σύντομα ακολούθησε και ο Γάλλος δημιουργός κόμικς Solé με την ιστορία Maidine Youaissait (λογοπαίγνιο με το Made in USA), στην πρώτη σελίδα της οποίας ο καρχαρίας δεν είναι παρά ένα μπαλόνι, ενώ το υποψήφιο θύμα του είναι ο Θείος Σαμ που ενσαρκώνει τις αξίες των ΗΠΑ. 

Η συγκεκριμένη ιστορία, άλλωστε, δημοσιευμένη και στα ελληνικά από το περιοδικό Παρά Πέντε, ήταν μια σφοδρή κριτική στη δημιουργία λαϊκών συμβόλων προς κατανάλωση στις ΗΠΑ. Τέτοια σύμβολα κατά τον Solé είναι σίγουρα ο Θείος Σαμ αλλά και η μορφή του καρχαρία.

[Ο Pinky ετοιμάζεται να κατασπαράξει το αφεντικό του και ο Homer Simpson τη σύζυγό του.]

Ήταν να μην αρχίσει η αλυσίδα των παρωδιών. Ο υπερήρωας Nightcrawler, ένα ζόμπι στη σειρά XXXombies, ο αντιήρωας και αντισυμβατικός Deadpool, ένας σκύλος στη σειρά Beano και δεκάδες άλλοι χαρακτήρες των κόμικς έλαβαν θέση στη γνωστή εικόνα εκτοπίζοντας την άτυχη κολυμβήτρια και, συχνά, ακόμη και τον καρχαρία. 

Μέχρι και ο Spider-Man των Jim Salicrup και Win Mortimer πήρε τη θέση του αμέριμνου κολυμβητή αναμένοντας την επίθεση του πελώριου θαλάσσιου πλάσματος για να το εξολοθρεύσει. Αντιθέτως, ο Σκανδιναβός θεός Thor δεν περιμένει. Επιτίθεται κατά μέτωπον ο ίδιος. Από τις πιο πετυχημένες, όμως, παρωδίες και ελευθεριάζουσες μεταφορές είναι αναμφίβολα όσες αντικαθιστούν τον καρχαρία με κάποιο χαρακτήρα των κόμικς. 

Στο Pinky and the Brain, ο αθώος και αφελής Pinky γίνεται το θαλάσσιο πλάσμα που απειλεί το εξουσιομανές αφεντικό του, την ίδια στιγμή που και οι δυο είναι γενετικά μεταλλαγμένα ποντίκια σε καθεστώς αιχμαλωσίας. Ενδοοικογενειακή είναι και η απειλή στους Simpsons, με τον Homer να καταδιώκει τη σύζυγό του, Marge, που κολυμπά με τα μοβ-μπλε μαλλιά της να στέκονται αγέρωχα όπως πάντα, ενώ μια γυναίκα-βαμπίρ, σε σχέδιο του Phil Winslade στο Vamps: Hollywood and Vein, ετοιμάζεται να αναδυθεί απειλώντας ένα σκάφος.

[O Spider-Man απειλείται από το επιβλητικό θαλάσσιο κτήνος αλλά ο Thor εφαρμόζει ως καλύτερη άμυνα την επίθεση. ]

Οι δεκάδες εκδοχές της γνωστής εικόνας από τα «Σαγόνια του καρχαρία», τροποποιημένες σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό και ενταγμένες σε νέα σεναριακά πλαίσια που ποικίλλουν από τη σάτιρα μέχρι την παρωδία, ενίοτε και τη λοιδορία, αποδεικνύουν τη βαθιά επίδραση που άσκησε η ταινία στο κινηματογραφικό κοινό της δεκαετίας του ’70. 

Μεταγενέστερες ταινίες με θέμα τους τα πλάσματα της θάλασσας και τη σχέση τους με τους ανθρώπους μπορεί να κατάφεραν να γίνουν πιο τρομακτικές και πιο σπλάτερ, έμειναν όμως πάντα στη σκιά των πρωτότυπων «σαγονιών» του Σπίλμπεργκ. Μόνοι χαμένοι οι καρχαρίες που από τότε αντιμετωπίζονται ως τα αδηφάγα κτήνη που σκοπεύουν να κατασπαράξουν ό,τι κολυμπάει. Τα κόμικς με τους εναλλακτικούς «καρχαρίες» τους κάνουν χιούμορ και συμβάλλουν στην κατάρριψη αυτού του μύθου. Οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται ως καρχαρίες είναι ασυγκρίτως πιο αιμοδιψείς.

efsyn.gr