«Πολίτης Κέιν» -(Citizen Kane)- του Όρσον Γουέλς: Η ταινία που άλλαξε την Ιστορία του Σινεμά

Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1941, προβάλλεται στις Κινηματογραφικές Αίθουσες των Ηνωμένων Πολιτειών, η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία ενός νεαρού, μόλις είκοσι έξι χρονών, σκηνοθέτη, του Όρσον Γουέλς. Πρόκειται φυσικά για το φιλμ: «Πολίτης Κέιν»...

Η Έβδομη Τέχνη είχε μόλις ανακαλύψει το παιδί - θαύμα της και ο Γουέλς με τη σειρά του, έμελλε να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το Σινεμά. Το φιλμ παρουσιάζεται στο Ταινιόραμα 2019, δίνοντας μας την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε και πάλι στην μεγάλη οθόνη.

Ο Όρσον Γουέλς (Orson Welles: 6 Μαΐου, 1915 - 10 Οκτωβρίου, 1985) γεννήθηκε στις 6 Μαΐου του 1915 στην πόλη Κενόσα του Ουισκόνσιν. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στο Σικάγο, μετά το διαζύγιο των γονιών του. Σκηνές από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στις πρώιμες ταινίες του και ιδιαίτερα στους «Υπέροχους Άμπερσονς» του 1942. 

Χρονιά ορόσημο αποτελεί το 1938 όπου τον συναντάμε πίσω από τα μικρόφωνα του ραδιοφωνικού σταθμού CBS. Εκεί σε μια μεταφορά του βιβλίου «Ο Πόλεμος των Κόσμων», μεταδιδόμενο σε μορφή ειδήσεων με ρεπορτάζ και ανταποκρίσεις, επικαλούμενο τη φανταστική εισβολή των Αρειανών στη γη, θα καταφέρει να ξεσηκώσει τους Αμερικανούς. Παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις σχετικά με τον φανταστικό χαρακτήρα της αναμετάδοσης, προκαλείται πανικός και χιλιάδες συμπολίτες του βγαίνουν στους δρόμους, θεωρώντας την εκπομπή ως πραγματικό γεγονός!

Την άνοιξη του 1939 ο Γουέλς έχει τις πρώτες του επαφές με τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ. Οι συνομιλίες αυτές του αποφέρουν ένα συμβόλαιο με την εταιρεία RKO (Radio Keith Orpheum Pictures), για τρεις ταινίες. Ένα συμβόλαιο, το οποίο του εξασφαλίζει τη δυνατότητα να δουλεύει ο ίδιος σ' αυτές ως σεναριογράφος, σκηνοθέτης ή ηθοποιός. Η πρώτη από αυτές τις ταινίες ακούει στο όνομα «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane - 1941).

«Προτιμώ να δουλεύω σαν ηθοποιός πάνω στη σκηνή του θεάτρου παρά μπροστά στην κάμερα. Θεωρώ τη δουλειά του κινηματογραφικού ηθοποιού φοβερά εξαντλητική, σωματικά και πνευματικά. Ειλικρινά, πιστεύω ότι δεν είμαι καλός κινηματογραφικός ηθοποιός. Ανεξάρτητα απ' αυτό, προτιμώ να είμαι ηθοποιός παρά σκηνοθέτης κι απ' όλα πιο καλά μου αρέσει να γράφω. Ο κινηματογράφος σαν εκφραστικό μέσο, φυσικά με γοητεύει. Αλλά κάθε φορά που σκηνοθετώ αναρωτιέμαι αν ξέρουμε κι αν καταλαβαίνουμε στ' αλήθεια τι κάνουμε κι αν υπάρχει κάποια λογική συσχέτιση ανάμεσα στις χιλιάδες ώρες εργασίας του σκηνοθέτη και το τελικό αποτέλεσμα...»
- Όρσον Γουέλς

Η RKO θέλοντας προφανώς να εκμεταλλευθεί τη φήμη του νεαρού καλλιτέχνη, ο οποίος έγινε τόσο γρήγορα διάσημος από τις θεατρικές του παραστάσεις, αλλά κυρίως από τη σκανδαλώδη επιτυχία της ραδιοφωνικής του εκπομπής, του παραχώρησε μέσα από ένα συμβόλαιο εξήντα σελίδων, την απόλυτη ελευθερία, χωρίς ίσως ούτε οι ίδιοι να περιμένουν ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Έχει δίκιο λοιπόν ο Φρανσουά Τρυφώ (Francois Truffaut) που μας επισημαίνει το οξύμωρο της καταστάσεως. Συνήθως κάποιος γίνεται διάσημος, αφού πρώτα γυρίσει μερικές καλές ταινίες. Δε συμβαίνει δηλαδή συχνά να εμπιστευθούν τα στούντιο ένα τόσο σημαντικό σχέδιο σε κάποιον εικοσιπεντάχρονο, μόνο και μόνο διότι είναι τόσο διάσημος και τόσο νέος. Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου όπου μια ταινία - πρωτόλειο, γυρίζεται από έναν ήδη δημοφιλή άνδρα, από τον οποίο όλοι περίμεναν αποκλειστικά και μόνο επιτυχίες.

Στον «Πολίτης Κέιν», παρατηρούμε αρχικά τον ισχυρό μεγιστάνα του Τύπου, Charles Foster Kane (Orson Welles / Όρσον Γουέλς), ο οποίος πεθαίνει μόνος στον πύργο του Ξαναντού (Xanadu). Η τελευταία λέξη που πρόφερε πριν πεθάνει ήταν Rosebud (Ροδανθός). Όλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για ένα κλειδί της αινιγματικής προσωπικότητας του νεκρού.

Η τηλεοπτική εκπομπή News on the March συγκεντρώνει υλικό για ένα μικρό αφιέρωμα στον διάσημο εκλιπόντα. Ο διευθυντής όμως του στούντιο δεν είναι ικανοποιημένος από το υπάρχον υλικό και θέλοντας να μάθει ποιος ήταν στ' αλήθεια ο Kane, αναθέτει στον ρεπόρτερ του Jerry Thompson (Γουίλιαμ Άλαντ / William Alland) να ανακαλύψει τι μυστικά κρύβονται.

Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι το σενάριο της ταινίας περιέχει πολλά βιογραφικά στοιχεία από τον William Randolf Hearst, μεγαλοεκδότη της εποχής. Όμως οι στενές σχέσεις του συγκροτήματος Hearst με διάφορες κινηματογραφικές εταιρίες της εποχής, έχουν σαν αποτέλεσμα την αναβολή ορισμένων προγραμματισμένων προκαταρκτικών προβολών ενώ παράλληλα κυκλοφορεί ένα φυλλάδιο, μέσα από το οποίο κατηγορείται ο σκηνοθέτης ότι πρόσκειται στον κομουνισμό και πως προωθεί τεχνηέντως αντι-αμερικάνικες ιδέες και τάσεις.

Ο «Πολίτης Κέιν» ήταν 

και παραμένει, μια οπτική επανάσταση 

στον ομιλούντα κινηματογράφο. 

Ο Γουέλς προσέλαβε ως οπερατέρ τον συνεργάτη πολλών Γερμανών εξπρεσιονιστών σκηνοθετών, Gregg Toland, στον οποίο κάποιοι αποδίδουν το κλειστοφοβικό φως και το βάθος πεδίου (depth of focus) στα πλάνα της ταινίας του. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Toland εκείνη την εποχή δούλευε και σε άλλα δύο σχέδια. Στο «The Grapes of Wrath« (Τα Σταφύλια της Οργής - 1940) και στο «The Long Voyage Home» (1940), δύο ταινίες του John Ford, τον οποίο ο Όρσον Γουέλς ανέφερε συχνά πυκνά ως δάσκαλό του.

«Οι διαπληκτισμοί μου με το Χόλιγουντ άρχισαν πριν καν φθάσω εκεί. Το πρόβλημα ήταν το συμβόλαιό μου: το είχαν υπογράψει πριν πάω και με εξουσιοδοτούσαν εν λευκώ. Μου είχαν δώσει υπερβολικά μεγάλες ελευθερίες. Όταν τελικά το κατάλαβαν, άρχισαν τις ίντριγκες και τις συνωμοσίες εναντίον μου και ποτέ δεν κατάφερα να τους αντιμετωπίσω. Είχα στα χέρια μου την πιο τρελή, την πιο φανταστική ευκαιρία στην ιστορία του κινηματογράφου κι έπρεπε να πληρώσω γι’ αυτό. Στο Χόλιγουντ εργάζονται σαν υπάλληλοι εδώ και τριάντα χρόνια σκηνοθέτες ολότελα ανίκανοι. Φτάνει να πάρουν τη θέση. Ύστερα περιβάλλονται από βοηθούς που είναι κορυφές στη δουλειά τους κι έτσι δεν χρειάζεται να κάνουν τίποτα οι ίδιοι. Όσο κρατούν το στόμα τους κλειστό, δεν πρόκειται να τους συμβεί τίποτα.»
- Όρσον Γουέλς

Ο «Πολίτης Κέιν» έλαβε εννέα υποψηφιότητες για Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, αλλά τιμήθηκε μόνο με το Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Αυτό είναι και το μοναδικό Όσκαρ που θα λάβει ο σημαντικότερος Αμερικανός σκηνοθέτης στην Ιστορία του Κινηματογράφου...

Επί σειρά πέντε δεκαετιών η ταινία λάμβανε την πρώτη θέση στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, σε ψηφοφορία που διοργανώνει το βρετανικό περιοδικό Sight & Sound. Για πρώτη φορά το 2012 ο «Πολίτης Κέιν» έχασε την πρώτη θέση από την ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Vertigo - 1958). Σε αντίθεση με τη αντίστοιχη λίστα του BBC: Οι 100 καλύτερες αμερικανικές ταινίες όλων των εποχών.

«Απ' όλες τις ταινίες που έκανα, μόνο για μία μπορώ ν' αναλάβω την πλήρη ευθύνη, για τον «Πολίτη Κέιν». Σ' όλες τις άλλες η ελευθερία μου ήταν λίγο ως πολύ περιορισμένη και η αφηγηματική μορφή των ιστοριών μου καταστράφηκε από ανθρώπους που σκέφτονταν εμπορικά.»
- Όρσον Γουέλς

Πολίτης Κέιν / Citizen Kane

Σκηνοθεσία: Όρσον Γουέλς
Σενάριο: Χέρμαν Μάνκιεβιτς, Όρσον Γουέλς
Ηθοποιοί: Όρσον Γουέλς, Τζόζεφ Κότεν, Ντόροθι Κάμινγκορ, Τζορτζ Κουλούρης, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόαν, Πολ Στιούαρτ, Γουίλιαμ Άλαντ
Μουσική: Μπέρναρντ Χέρμαν
Φωτογραφία: Γκρεγκ Τόλαντ
Έτος: 1941
Χώρα: Η.Π.Α.
Διάρκεια: 119 λεπτά
Φορμάτ: Ασπρόμαυρη

Πληροφορίες:

Οι σημαντικότερες ταινίες που προβλήθηκαν και βραβεύτηκαν στα Φεστιβάλ Καννών, Βενετίας και Βερολίνου, αλλά κι εκείνες που έφτασαν μέχρι τα Όσκαρ, καθώς και κλασικά φιλμ, που εξακολουθούν να μας γοητεύουν, περιλαμβάνονται στη φετινή διοργάνωση του Ταινιοράματος. Επτά εβδομάδες προβολών, γεμάτες με 147 αξιόλογες ταινίες. Από την Πέμπτη 16 Μαΐου, μέχρι και την Τετάρτη 3 Ιουλίου, στον Κινηματογράφο Άστυ. 3 διαφορετικές προβολές καθημερινά με 1 εισιτήριο των 5 ευρώ, είναι το «τετράπτυχο» του φετινού Ταινιοράματος. Στον Κινηματογράφο Άστυ (Κοραή 4, Αθήνα - Μετρό Πανεπιστημίου).

Για το αναλυτικό πρόγραμμα ανατρέξτε στον σύνδεσμο: ►Tαινιόραμα 2019

George Rousos via tvxs.gr